وضعیت فرونشست زمین در ایران بهشدت بحرانی است و پدیده فرونشست بهجز استان گیلان, تمام مناطق کشورمان را درگیر کرده است. عمق این پدیده از دشتهای کشور گذشته و در استانهای تهران, اصفهان, فارس و خوزستان به مناطق مسکونی نیز خسارات جدی وارد کرده است.
میانگین فرونشست زمین در ایران ۳۰ سانتیمتر در سال است که این مقدار ایران را بهعنوان چهارمین کشور درگیر با پدیده فرونشست در جهان معرفی کرده است.
وضعیت فرونشست در استان تهران بحرانیتر از سایر مناطق کشور است و آمار عجیب فرونشست سالانه ۴۰ سانتیمتر در برخی از مناطق دشت ورامین و شهریار ثبت شده است! فرونشست تهران که متخصصان از آن بهعنوان “بمب ساعتی” زیر پای مردم تهران از آن یاد میکنند, به علت کاهش سطح آبهای زیرزمینی, جایگذاری نادرست ساختوسازها و اسکان بیش از حد جمعیت در این استان حاصل شده است.
تجربههای موفق مهار فرونشست در بسیاری از کشورهای جهان وجود دارد و علیرغم وضعیت بحرانی فرونشست در کشور و آسیبهای این پدیده به محیط زیست, اقتصاد و وضعیت معیشتی مردم, کارشناسان معتقدند که هنوز برای مهار پدیده فرونشست دیر نیست و در صورت اراده متولیان و استفاده از نظرات کارشناسان و تجربه سایر کشورها میشود کاری کرد تا این بحران فروکش کند و مهار شود.
برای بررسی ابعاد مختلف پدیده فرونشست و روشهای مهار و پایان دادن به این چالش و بحران بزرگ که دامنگیر مردم استان تهران و اکثر استانهای کشورمان شده است, در قالب نشستی، میزبان دکتر سید محسن طباطبایی مزدآبادی؛ دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران, دکتر مهدی زارع؛ استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله و دکتر علی بیتاللهی؛ رئیس بخش زلزلهشناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی بودیم.
در سالهای اخیر در بسیاری از کشورهای جهان، فرونشست زمین علیرغم شدت تخریب زیاد با روشهای اصولی و علمی مهار شده است؛ آیا با توجه به شدت فرونشست در کشور ما هنوز هم فرصتی برای مهار آن وجود دارد و اگر فرصتی وجود دارد برای اجرایی شدن آن باید از کجا شروع کرد
یکی از مهمترین عوامل فرسایش خاک بحث ضعیف شدن پوشش گیاهی است که یکی از دلایل آن هم می تواند چرای بیرویه دام در مراتع یا تغییر کاربری اراضی به کشت دیم باشد، به ویژه اگر دیمکاران شخمی که می زنند در جهت شیب زمین باشد عملا بافت خاک را تخریب می کنند و بر اثر بارندگی خاک شسته و به پایین دست هدایت می شود که در این شرایط خاک حاصلخیز از بین می رود.
وی تاکید کرد: البته در قانون حفاظت از خاک که ۳ سال پیش تصویب و به دستگاه های متولی ابلاغ شد به موضوع تخریب خاک اشاره شده است که متولی آن وزارت جهاد کشاورزی و منابع طبیعی است که به برنامه های راهبردی در آن اشاره شده است، در حوزه تخریب به مباحث فرسایش، تخریب مراتع، برداشت های غیر قانونی خاک و هر مساله ای که موجب تخریب و افت ظاهری خاک می شود دیده شده است، در قانون حفاظت از خاک تاکید شده که وزارت جهاد کشاورزی باید متناسب با فعالیت های این موضوعات برنامه ریزی داشته باشد تا شاهد کمترین تخریب و فرسایش خاک باشیم.
وزارت نیرو نیز باید هرچه سریعتر برای مسدود و پر کردن چاههای غیرمجاز اقدام کند؛ صرفاً در تهران حدود ۴۴ هزار چاه غیرمجاز داریم! که باید هرچه سریعتر اقدامی برای مسدود کردن آنها صورت گیرد همچنین برای چاههای مجاز نیز باید سقف بهرهبرداری تعیین شود؛ در حال حاضر هیچ میزان مجازی برای برداشت از چاهها وجود ندارد و کشاورزان نیز به واسطه اینکه این آب رایگان است, بدون توجه به عواقب آن به طور بیرویه از آبهای زیرزمینی برداشت میکنند؛ اگر این اقدامات هر چه سریعتر انجام نشود, تا ۵ سال دیگر آبی در سفرههای زیرزمینی باقی نمیماند که بتوان از آنها برداشت کرد!
وزارت صنعت نیز باید مکلف شود تا جانمایی صنایع آببر مانند پتروشیمی و فولاد را در مناطقی انجام دهد که کمترین آسیب را برای منابع آبی کشور به دنبال داشته باشد؛ در حال حاضر وزارت نیرو هیچ تکلیف قانون مبنی بر جانمایی صحیح توسعه صنایع ندارد اما نیاز است که این کار انجام شود.